Piyasa kurallarının oluşmasında ve gelişmiş ülkelerde korunmasında belirli bir sebep var. En temel gerçekleri ihmal edip iyi bir sonuç elde edilemeyeceğini tarih bize gösterdi: Gerçeklerden kaçabiliriz ancak sonuçlarından kaçamayız.
Bir ülke düşünelim: A, T ve V markalı GSM operatörleri var. Ülkedeki rekabet ortamından yararlanan tüketiciler, kaliteleri yakın olan bu operatörler arasında kendilerine uygun gelenleri seçiyor, rekabet sayesinde tüketici hem daha ucuz hem de daha kaliteli hizmete erişiyor olsun.
Üç operatör bir araya gelip anlaşsa ve daha ucuz fiyatlar için kendilerine gelen müşterileri reddetme kararı alsa sizce sonucu ne olur? Rekabet kurumu soruşturma açar, kartel kurulduğuna dair kanıtların toplanması ile birlikte sonunda bu anlaşmaya karışanların hapse varan cezalar alması kesin gibidir.
faiz: banka ve benzeri bir yere ya da bir kimseye belli bir süre işletilmek üzere ödünç verilen paranın kullanımına karşılık olarak alınan kâr; başkasının parasını belli bir süre kullanmak, işletmek için ödenen para.
Bankadan kredi çektiğinizde aslında para satın almış olursunuz. Gelecekte harcayabileceğiniz belirli bir maddi değeri bugünden harcamak için bankaya gidip gelecekte kazanacağınız gelirle karşılamak üzere satın alırsınız; gelecekte ödeyeceğiniz toplam değer bugün aldığınızdan daha yüksek olacaktır ve aradaki değer farkını (paranın fiyatını) elma, armut, bilgisayar gibi ürünlerde olduğu gibi piyasa belirler.
mudi: emanet bırakandır. bankaya para yatıran, diğer bir deyişle, bankada mevduat sahibi olan kişiye verilen ad.
Bankanın size verdiği para da aslında başkasından satın aldığı paradır. Mudi olarak adlandırılan kişiler bankaya giderler, bugün ihtiyaçları olmayan değerlerini bankaya satmak ve karşılığında belirli bir süre sonunda daha yüksek bir değer elde etmek istediklerini söylerler. Mudilerin bankaya sattıkları değerin gelecekteki karşılığı, yani geçen sürede araya eklenecek parasal fark, piyasa koşullarında belirlenir.
Özetle: Sizin için bugün elinizde olacak 100 lira, bir sene sonra elinizde olacak 120 liradan daha değerliyse para satın alırsınız; bugünkü 100 lirasının değerini bir sene sonra 110 lira olarak görecek olan bir kişi ise bu parayı bankaya satmıştır. Banka aradaki işleme garantör olur, kağıt işlerini tamamlar ve 10 lira kazanç elde eder.
Yukarıdaki satırlarda kartelin ve faizin basit tanımlarını yaparken içim sıkıldı, ancak yazının konusu olan kararları verenlerin dahil ihmal ettiği bu kadar basit piyasa kurallarını anmadan başlayamazdım.
Kredi Garanti Fonu ile birlikte kamu teminatı ile risklerini vergi mükelleflerine bırakan KOBİ’ler hızlı bir şekilde kredi kullanmaya başlamış, nakit bulmakta zorlanan bankalar mevduat faizlerini yükselterek bu ihtiyacı karşılamaya çalışmaktaydı. Yükselen mevduat faizleri ile birlikte hem iç tüketim yavaşlıyor hem de banka kredilerinin maliyeti artıyordu.
BusinessHT’de çıkan habere göre Başbakan Yardımcısı Nurettin Canikli ile bankacılar bu yazının yazıldığı tarihten bir hafta önce cuma günü bir araya gelmiş. Mevduat faizlerinin düşürülmesi ile ilgili muazzam bir fikir ortaya çıkarmışlar. Sistem şu şekilde işleyecek: Merkez Bankası (MB) ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) yüksek faiz avcılarını¹ tespit edecek. Bu avcılar, mevduat faizleri düştüğünde başka bankaya mevduatlarını götürmeye çalışırsa MB ve BDDK diğer bankaları bu avcılar hakkında uyararak mevduatı reddetmesi salık verilecek. Ve işin en önemli kısmını adı geçen yazıdan alıntılayarak göstermemiz gerek, 50 bin civarı mudiye karşı bir nevi kartel kurulduğu adeta kabul edilmiş ve önlemi de alınmaya çalışılmış durumda:
Bankacıların anlattıkları, Başbakan Yardımcısı Canikli ile yapılan toplantıda herhangi bir yasal veya mevzuat zorlaması olmayacağı, karşılıklı iyi niyet çerçevesinde mevduat faizlerinin aşağı çekilmesi amacının gerçekleştirilmesi için işbirliği yapılması niyetlerinin beyan edildiği yönünde.
Ucuza mal almak ya da pahalıya mal satmak piyasada herkesin yapmak isteyeceği bir şey. GSM operatörü ile sözleşme imzalamak, elma, bilgisayar yazılımı satın almak, tüketicilerin çıkarlarını takip ederek gerçekleştirdiği süreçler ve piyasa ekonomisinin en temel olgusu.
Haberde bahsedilen 50 bin mudi şimdiden servetlerini değerlendirebilecekleri yurtdışı seçenekleri araştırmaya başlamış, belki de kısa süreliğine de olsa dövize çevirip üzerinde İsviçre Alplerinin olduğu banka hesap cüzdanlarını teslim almışlardır. Korkum piyasanın gerçeklerini reddetmenin kaçınılmaz sonucu olarak sermaye kontrollerinden başka çıkar yol kalmaması.
yazarın notu: haberin ilgili devlet kurumları tarafından reddi durumunda başlığın gerektiğinden daha sert olduğunu kabul edebilirim.
- haberde ifade edilen şekliyle
İlk yayın tarihi: 11 Temmuz 2017